९. सम्बन्धषष्ठी - शब्दानां प्रयोगः
सम्बन्धषष्ठी
द्वयोः पदार्थयोः मध्ये किदृशः सम्बन्धः भवति इति सम्बन्धषष्ठी सूचयति। यत्र सम्बन्धः कथनीयः भवति तत्र षष्ठीविभक्तिः प्रयुज्यते।
सम्बन्धषष्ठीम् उपयुज्य शब्दानां प्रयोगः
| शब्दद्वयम् | शब्दद्वयस्य साहाय्येन वाक्यानि |
|---|---|
| शिवः - कार्तिकेयः | शिवस्य पुत्रः कार्तिकेयः । |
| गणेशः - पार्वती | गणेशस्य माता पार्वती। |
| पार्वती -शिवः | पार्वत्याः पतिः शिवः । |
| गङ्गानदी - वाराणसीनगरम् | गङ्गानद्याः तीरे वाराणसीनगरम् । |
| पुस्तकम् - रामायणम् | पुस्तकस्य नाम रामायणम्। |
| भारतम् - पन्तप्रधानः मोदी | भारतस्य पन्तप्रधानः मोदी । |
| गृहम् - नाम अवन्तिली | गृहस्य नाम अवन्तिली । |
| विष्णुः - लक्ष्मीः | विष्णोः भार्या लक्ष्मीः। |
| रामः - भरतः | रामस्य भ्राता भरतः। |
| अभिमन्युः – अर्जुनः | अभिमन्योः पिता अर्जुनः । |
अभ्यासः
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं षष्ठ्यन्तं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु
१) वीणा (सुरेशः) ----------------------------- अग्रजा ।
२) गरिमा (मोहितः) ---------------------------- अनुजा ।
३) पवनः (सविता) ----------------------------- अग्रजः ।
४) सुन्दरः (साक्षी) ----------------------------- अनुजः ।
५) देहली (भारतदेशः) ------------------------- राजधानी ।
६) चेन्नई (तमिलनाडु- राज्यम्) --------------------मुख्यं नगरम् ।
७) पटना (बिहार-राज्यम्) -------------------------राजधानी ।
८) धर्मस्थलं (काशी) -----------------------------प्रमुख-स्थानम् ।
९) पूर्णः काश्मीरः (भारतदेशः) ------------------अभिन्नम् अङ्गम् अस्ति ।
अभ्यासः
मैसूरुनगरः प्रसिद्धः अस्ति दक्षिणभारते। प्रतिदिनं बहवः प्रवासिकाः मैसूरुनगरम् आगच्छन्ति। नगरे प्रासादाः, देवालयाः, उद्यानानि, मृगालयः इत्यादयः च सन्ति। एतानि आधारीकृत्य अधोभागे वाक्यानि लिखितानि सन्ति।
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं षष्ठ्यन्तं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु।
उदाहरणम् –
(कावेरीनदी) - कावेरीनद्याः तीरे मैसूरुनगरम् अस्ति।
१) (नगरम्) ------ मध्ये प्रसिद्धः प्रासादः अस्ति।
२) (प्रासादः) नवरात्रि उत्सवसमये ------ सुन्दरः दीपालङ्कारः भवति ।
३) (दीपालङ्कारः) ------ दर्शनं कर्तुं बहुजनाः आगच्छन्ति।
४) (जलबन्धः) नगरस्य समीपे महान् जलबन्धः अस्ति। ------ नाम कृष्णराजसागरः ।
५) (सः) ------ मुख्य-अभियन्ता विश्वेश्वरय्यः ।
६) (उद्यानम्) जलबन्धस्य पार्श्वे उद्यानम् अस्ति। ------ सस्यानि पुष्पाणि च मनोहराणि सन्ति।
७) (मृगालयः) नगरे स्थितस्य ------ विविधान् प्राणिनः दृष्ट्वा बालाः हर्षन्ति ।
८) (शैलः) नगरे स्थितस्य ------ उपरि देवालयः अस्ति।
९) (देवी) तस्मिन् देवालये ------ दर्शनं कृत्वा भक्ताः मुदिताः भवन्ति ।
सम्बन्धषष्ठी शब्दानां प्रयोगः pdf
PAGE 9