13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/sambandhaSaSThI zabdAnAM-prayogaH: Difference between revisions
Anjali2023 (talk | contribs) No edit summary |
No edit summary |
||
| Line 6: | Line 6: | ||
=== '''सम्बन्धषष्ठी''' === |
=== '''<big>सम्बन्धषष्ठी</big>''' === |
||
| Line 64: | Line 64: | ||
<big>४. (उत्तरा) ----- पतिः अभिमन्युः।</big> |
<big>४. (उत्तरा) ----- पतिः अभिमन्युः।</big> |
||
<big>५. (वीणा) ----- ध्वनिः |
<big>५. (वीणा) ----- ध्वनिः मधुरः।</big> |
||
<big>६. (सा) ----- नाम भवानी।</big> |
<big>६. (सा) ----- नाम भवानी।</big> |
||
Revision as of 23:33, 5 July 2023
सम्बन्धषष्ठी - शब्दानां प्रयोगः
सम्बन्धषष्ठी
द्वयोः पदार्थयोः मध्ये किदृशः सम्बन्धः भवति इति सम्बन्धषष्ठी सूचयति। यत्र सम्बन्धः कथनीयः भवति तत्र षष्ठीविभक्तिः प्रयुज्यते।
| शब्दद्वयम् | शब्दद्वयस्य साहाय्येन वाक्यानि |
|---|---|
| शिवः - कार्तिकेयः | शिवस्य पुत्रः कार्तिकेयः । |
| गणेशः - पार्वती | गणेशस्य माता पार्वती। |
| पार्वती -शिवः | पार्वत्याः पतिः शिवः । |
| गङ्गानदी - वाराणसीनगरम् | गङ्गानद्याः तीरे वाराणसीनगरम् । |
| पुस्तकम् - रामायणम् | पुस्तकस्य नाम रामायणम्। |
| भारतम् - पन्तप्रधानः मोदी | भारतस्य पन्तप्रधानः मोदी । |
| गृहम् - नाम अवन्तिली | गृहस्य नाम अवन्तिली । |
| विष्णुः - लक्ष्मीः | विष्णोः भार्या लक्ष्मीः। |
| रामः - भरतः | रामस्य भ्राता भरतः। |
| अभिमन्युः – अर्जुनः | अभिमन्योः पिता अर्जुनः । |
सम्बन्धषष्ठीम् उपयुज्य शब्दानां प्रयोगः
उदाहरणम् अनुसृत्यः आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं रूपं रिक्तस्थाने लिखतु ---
१. (कृष्णः) कृष्णस्य भगिनी सुभद्रा।
२. (गोदावरी) ----- तीरे नाशिकनगरम् अस्ति।
३. (कुन्ती) ------ पुत्रः कर्णः।
४. (उत्तरा) ----- पतिः अभिमन्युः।
५. (वीणा) ----- ध्वनिः मधुरः।
६. (सा) ----- नाम भवानी।
७. ( नदी) ----- जलं शुध्दम्।
८. (शाटिका) ----- वर्णः रक्तः ।
९. ( श्यामः) ----- अग्रजः रामः ।
१०. (वृक्षः) ----- फलानि मधुराणि।
११. (फलम्) ----- नाम आम्रफलम्।
१२. ( पुस्तकम्) ----- नाम स्वाध्यायदीपिका।
१३. (वैद्या) ----- कार्यं रुग्णसेवा।
१४. (भगिनी)----लेखनी।
१५. (अहम्) ----- कार्यं अध्ययनम्।
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु
उदाहरणम् –
(यमुनानदी) यमुनानद्याः तीरे मथुरा अस्ति।
१) (मथुरा) -------------------- राजा उग्रसेनः ।
२) (उग्रसेनः) ----------------------- पुत्रः कंसः ।
३) (कंसः) --------------------- भगिनी देवकी ।
४) (देवकी) ------------- पतिः वसुदेवः, पुत्रः कृष्णः ।
५) कृष्णः (नन्दगोपः) ---------------- (यशोदा) --------------च पालितपुत्रः अपि।
६) (कुन्ती) ---------------------- पुत्रः अर्जुनः ।
७) सः अर्जुनः (कृष्णः) ---------------- (भगिनी) ------------ (सुभद्रा) ------------------------------- पतिः।
८) (सुभद्रा) ------------------- पुत्रः अभिमन्युः ।
९) अभिमन्युः (उत्तरा) --------------------पतिः।
१०) (अयोध्या) --------------------- राजा दशरथः ।
११) (दशरथः) ---------------------- चत्वारः पुत्राः ।
१२) (प्रथमः) ----------------------------- नाम रामः ।
१३) (द्वितीयः) --------------------------- नाम भरतः ।
१४) (तृतीयः) ---------- (चतुर्थः) ---------- च नाम लक्ष्मणः शत्रुघ्नः च ।
१५) रामः (कौसल्या) ---------------------------- पुत्रः ।
१६) भरतः (कैकेयी) -------------------------- पुत्रः ।।
१७) (लक्ष्मणः) -------------- (श्त्रुघ्नः) --------------- च माता सुमित्रा ।
१८) रामः (रावणः) -----------(कुम्भकर्णः) ------------ च वधं कृतवान् ।
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं षष्ठ्यन्तं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु
१) वीणा (सुरेशः) ----------------------------- अग्रजा ।
२) गरिमा (मोहितः) ---------------------------- अनुजा ।
३) पवनः (सविता) ----------------------------- अग्रजः ।
४) सुन्दरः (साक्षी) ----------------------------- अनुजः ।
५) देहली (भारतदेशः) ------------------------- राजधानी ।
६) चेन्नै (तमिलनाडु- राज्यम्) --------------------मुख्यं नगरम् ।
७) पटना (बिहार-राज्यम्) -------------------------राजधानी ।
८) धर्मस्थलं (काशी) -----------------------------प्रमुख-स्थानम् ।
९) पूर्णः काश्मीरः (भारतदेशः) ------------------अभिन्नम् अङ्गम् अस्ति ।
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं षष्ठ्यन्तं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु
मैसूरुनगर-प्रवासः
मैसूरुनगरः प्रसिद्धः अस्ति। प्रतिदिनं बहवः प्रवासिकाः मैसूरुनगरम् आगच्छन्ति। नगरे प्रासादाः, देवालयाः, उद्यानानि, मृगालयः च सन्ति । अत्र किं किम् अस्ति इति विषये अधोभागे वाक्यानि लिखितानि सन्ति। आवरणे दत्तानां पदानां षष्ठीविभक्तिरूपं लिखन्तु।
उदाहरणम् –
(कावेरीनदी) - कावेरीनद्याः तीरे मैसूरुनगरम् अस्ति।
१) (नगरम्) ------ मध्ये प्रसिद्धः प्रासादः अस्ति।
२) (प्रासादः) नवरात्रि उत्सवसमये ------ सुन्दरः दीपालङ्कारः भवति ।
३) (दीपालङ्कारः) ------ दर्शनं कर्तुं बहु जनाः आगच्छन्ति।
४) (जलबन्धः) नगरस्य समीपे महान् जलबन्धः अस्ति। ------ नाम कृष्णराजसागरः ।
५) (सः) ------ मुख्य-अभियन्ता विश्वेश्वरय्यः ।
६) (उद्यानम्) जलबन्धस्य पार्श्वे उद्यानम् अस्ति। ------ सस्यानि पुष्पाणि च मनोहराणि सन्ति।
७) (मृगालयः) नगरे स्थितस्य ------ विविधान् प्राणिनः दृष्ट्वा बालाः हर्षन्ति ।
८) (शैलः) नगरे स्थितस्य ------ उपरि देवालयः अस्ति।
९) (देवी) तस्मिन् देवालये ------ दर्शनं कृत्वा भक्ताः मुदिताः भवन्ति।