२८. सम्बोधनरूपाणि

सम्बोधनप्रथमा - एकवचन-रूपाणि ध्यानेन पठन्तु

मोहन ! पाठं पठतु	हरे ! पत्रं यच्छतु	रघो ! शालां गच्छतु
सीते ! उत्तमं गायति भवती	गौरि ! आगच्छतु।	मातः ! किं लिखति भवती?
पुत्र ! पिबतु	राम ! उपविशतु	राघव ! श्रुणोतु
देवदत्त ! चल	पुत्रि ! लिख	शारदे ! उत्तिष्ठ
मोहन ! पठ	श्याम ! पश्य	मदन ! खाद
विजय ! शृणु	नलिनि ! स्वीकुरु	लते ! आगच्छ

सम्बोधनसमये हे, भोः, अये, अयि, रे इत्यादीनि अव्ययानि अपि कदाचित् प्रयुज्यन्ते । रामः, गौरी, मित्रम् इत्यादीनां सर्वेषां शब्दानां सम्बोधनरूपाणि एकवचने प्रथमाविभक्तितः भिन्नानि भवन्ति।

अधः सम्बोधनरूपाणि प्रथमाविभक्तिरूपतः कथं भिन्नानि भवन्ति इति निर्दिष्टम् अस्ति।

ध्यानेन पठतु

प्रथमा विभक्तिः एकवचनम्	सम्बोधनरूपम् एकवचनम्	प्रथमाविभक्तितः भेदः
रामः	राम  !	सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते ।
हरिः	हरे  !	सम्बोधने विसर्गः न दृश्यते ।
गुरुः	गुरो  !	सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः ।
राजा	राजन्  !	सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः, अनन्तरं नकारः ।
रमा	रमे  !	सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।
सुमतिः	सुमते  !	सम्बोधने इकारस्य स्थाने एकारः ।
गौरी	गौरि	सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः ।
लक्ष्मीः	लक्ष्मि  !	सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः, विसर्गः न दृश्यते । ।
धेनुः	धेनो  !	सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः, विसर्गः न दृश्यते । ।
पिता	पितः	सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।
माता	मातः	सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।
अम्बा	अम्ब  !	सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः ।
मान्या	मान्ये	सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।
कर्ता	कर्तः	सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।
मित्रम्	मित्र  !	सम्बोधने मकारस्य लोपः।
फलम्	फल  !	सम्बोधने मकारस्य लोपः।
पुस्तकम्	पुस्तक  !	सम्बोधने मकारस्य लोपः।

सम्बोधनरूपाणाम् अभ्यासः ---

१) उदाहरणानुगुणं सम्बोधनरूपाणि लिखतु ---

       प्रथमा  ए. व.          सम्बोधनप्रथमा ए.व.

उदाः   रामः                    राम !

       बालकः                 -----

       पुत्रः                    -----

       कृष्णः                  -----

       भरतः                  -----

       लक्ष्मणः                -----

       भिक्षुकः                -----

       गिरीशः                 -----

       भास्करः                -----

       गजाननः                -----

       राधा                   राधे !

       सीता                   -----

       रमा                    -----

       माला                   -----

       गीता                   -----

       शीला                  -----

       सुधा                    - --

       बालिका                -----

       ललिता                 -----

       अध्यापिका             -----

       भगिनी                 भगिनि !

       गौरी                    -----

       पार्वती                  -----

       सरस्वती                -----

       सुमती                  -----

       देवी                    -----

       नन्दिनी                 -----

     

          

२) आवरणे दत्तानां शब्दानाम् उचितैः रूपैः रिक्तस्थालानि पूरयतु ।

यथाः

………. ! भवान् कुत्र गच्छति ? (राघवः ) राघव ! भवान् कुत्र गच्छति?

१. ………. ! आगच्छ । (उषा)

२. ………. ! भवान् सेवकम् आह्वयतु । (कृष्णः)

३. ………. ! पाठं पठ । (पुत्री)

४. ………. ! अत्र आगच्छतु । (भगिनी)

५. ………. ! कोलाहलं मा कुरु । (बालकः)

६. ………. ! श्वः मम गृहम् आगच्छतु । (मित्रम्)

७.  ………. ! गृहपाठं लिखतु । (पुत्रः)

८. ………. ! अद्य सायं मम आगमने विलम्बः भवेत् । (अम्बा)

९. ………. ! क्षीरं पिब । (गोपालः )

१०. ………. ! चिन्ता मा करोतु भवती । (नन्दिनी)

११. ………. ! श्लोकं वद । (गीता)

१२. ………. ! उत्तरं वद। (शिष्यः)

१३. ………. ! किमर्थम् अद्य आगमने विलम्बः ? (लक्ष्मीः)

१४. ………. ! जलम् आनय। (सुखदा)।

१५.  ………. ! किं खादसि? (गणेशः)

१६.  ………. ! अद्य किं मधुरं ददाति? (माता)

१७.  ………. ! मा हस । ( मूर्खः)

१८. ………. ! प्रवासार्थं धनं ददातु। (पिता)

१९. ………. ! सङ्कोचं मा अनुभवतु । (सखी)

२०.  ………. ! शिघ्रम् उत्तिष्ठ । ( वत्सः)

२१. ………. ! दूरे उपविश्य दूरदर्शनं पश्यतु ।( नलिनी)

२२. ………. ! किञ्चित् सारं परिवेषयतु । (अम्बा)

२३. ………. ! किमर्थं मौनेन स्थितवती? ( राधा)

२४. ………. ! एतत् पाठयतु । (अध्यापकः)

२५. ………. ! किमर्थं रोदिति ? ( मालिनी)

सम्बोधनरूपाणि PDF

सम्बोधनरूपाणि PPTX with audio

सम्बोधनरूपाणि PPTX without audio

PAGE 28