13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/sambodhanarUpANi

Home

सम्बोधनरूपाणि

सम्बोधनप्रथमा - एकवचनम् रूपाणि ध्यानेन पठन्तु ---

मोहन ! पाठं पठतु	हरे ! पत्रं यच्छतु	रघो ! शालां गच्छतु
लते ! उत्तमं गायति भवती	गौरि ! क्षीरं पीत्वा गच्छतु।	मातः ! किम् लिखति भवती?

सम्बोधनसमये हे, भोः, अये, अयि, रे इत्यादीनि अव्ययानि अपि कदाचित् प्रयुज्यते।

रामः गौरी, मित्रम् इत्यादिनां सर्वेषां शब्दानां सम्बोधनरुपाणि एकवचने प्रथमाविभक्तितः भिन्ननि भवन्ति।

अधः सम्बोधनरूपाणि, प्रथमाविभक्त्तिरूपतः कः भेदः इत् च निर्दिष्टम् अस्ति।

ध्यानेन पठतु ---

प्रथमा विभक्ति एकवचनम्	सम्बोधनरूपम् एकवचनम्	प्रथमाविभक्तितः भेदः
रामः	राम  !	सम्बोधने विसर्गः  न दृश्यते ।
हरिः	हरे  !	सम्बोधने विसर्गः  न दृश्यते ।
गुरुः	गुरो  !	सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः ।
राजा	राजन्  !	सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः, अनन्तरं नकारः ।
रमा	रमे  !	सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।
सुमतिः	सुमते  !	सम्बोधने इकारस्य स्थाने एकारः ।
गौरी	गौरि	सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः ।
लक्ष्मीः	लक्ष्मि  !	सम्बोधने ईकारस्य ह्रस्वः ।
धेनुः	धेनो  !	सम्बोधने उकारस्य स्थाने ओकारः ।
पिता	पितः	सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।
माता	मातः	सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।
अम्बा	अम्ब  !	सम्बोधने आकारस्य स्थाने अकारः ।
मान्या	मान्ये	सम्बोधने आकारस्य स्थाने एकारः ।
कर्ता	कर्तः	सम्बोधने ह्रस्वः अकारः, विसर्गः च ।
मित्रम्	मित्र  !	सम्बोधने मकारस्य लोपः।
फलम्	फल  !	सम्बोधने मकारस्य लोपः।
पुस्तकम्	पुस्तक  !	सम्बोधने मकारस्य लोपः।

सम्बोधनरूपाणि अभ्यासः ---

१) उदाहाणानुगुणं सम्बोधनरूपाणि लिखन्तु ---

       प्रथमा  ए. व.          सम्बोधनप्रथमा ए.व.

उदाः   रामः                    राम !

       बालकः                 -----

       पुत्रः                    -----

       कृष्णः                  -----

       भरतः                  -----

       लक्ष्मणः                -----

       भिक्षुकः                -----

       गिरिशः                 -----

       भास्करः                -----

       गजाननः                -----

       राधा                   राधे !

       सीता                   -----

       रमा                    -----

       माला                   -----

       गीता                   -----

       शीला                  -----

       सुधा                    - --

       बालिका                -----

       ललिता                 -----

       अध्यापिका             -----

       भगिनी                 भगिनि !

       गौरी                    -----

       पार्वती                  -----

       सरस्वती                -----

       सुमती                  -----

       देवी                    -----

       नन्दिनी                 -----

     

     

     

२) आवरणे दत्तनां शब्दानाम् उचितैः रूपैः रिक्तस्थालानि पूरयत ।

यथाः

………. ! भवान् कुत्र गच्छति ? (राघवः ) राघव ! भवान् कुत्र गच्छति?

१. ………. ! आगच्छ । (उषा)

१. ………. ! आगच्छ । (उषा)

२. ………. ! भवान् सेवकम् आह्वयतु । (कृष्णः)

३. ………. ! पाठं पठ । (पुत्री)

४. ………. ! अत्र आगच्छतु । (भगिनी)

५. ………. ! कोलाहलं न कुरु । (बालकः)

६. ………. ! श्वः मम गृहम् आगच्छतु । (मित्रम्)

७.  ………. ! गृहपाठं लिखतु । (पुत्रः)

८. ………. ! अद्य सायं मम आगमने विलम्बः भवेत् । (अम्बा)

९. ………. ! क्षीरं पिब । (गोपालः )

१०. ………. ! चिन्ता मा करोतु भवती । (नन्दिनी)

११. ………. ! श्लोकं वद । (गीता)

१२. ………. ! उत्तरं वद। (शिष्य़ः)

१३. ………. ! किमर्थम् अद्य आगमने विलम्बः ? (लक्ष्मीः)

१४. ………. ! जलम् आनय। (सुखदा)।

१५.  ………. ! किं खादसि? (गणेशः)

१६.  ………. ! अद्य किं मधुरं ददाति? (माता)

१७.  ………. ! मा हस । ( मूर्खः)

१८. ………. ! प्रवासार्थं धनं ददातु। (पिता)

१९. ………. ! सङ्कोचं मा अनुभवतु । (सखी)

२०.  ………. ! शिढ्रम् उत्तिष्ठ । ( वत्सः)

२१. ………. ! दूरे उपविश्य दूरदर्शनं पश्यतु ।( नलिनी)

२२. ………. ! किञ्चित् सारं परिवेषयतु । (अम्बा)

२३. ………. ! किमर्थं मौनेन स्थितवती? ( राधा)

२४. ………. ! एतत् पाठयतु । (अध्यापकः)

२५. ………. ! किमर्थं रोदिति ? ( मालिनी)