9---anye-vyAkaraNa-sambaddha-viShayAH/12---ChAtraiH-viracitAni-karapatrANi/sUtra-prasakti-prApti-tulnam: Difference between revisions

From Samskrita Vyakaranam
< 09 - अन्ये व्याकरण-सम्बद्ध-विषयाः‎ | 12 - छात्रैः विरचितानि करपत्राणि
9---anye-vyAkaraNa-sambaddha-viShayAH/12---ChAtraiH-viracitAni-karapatrANi/sUtra-prasakti-prApti-tulnam
Jump to navigation Jump to search
Content added Content deleted
VisualWikitext
No edit summary
(Deleted the table created by me)
Tags: Replaced Visual edit
Line 3: Line 3:


<googlespreadsheet width="1000" height="800">e/2PACX-1vRmfiViGbP6Gqh6e8J7U_sa3ZeQPVJ0KUgc_XZ7lnwiBY2kf8nMxgmf0dT79Yk0RqsZoF_hY_PoT5Jq/pubhtml?</googlespreadsheet>
<googlespreadsheet width="1000" height="800">e/2PACX-1vRmfiViGbP6Gqh6e8J7U_sa3ZeQPVJ0KUgc_XZ7lnwiBY2kf8nMxgmf0dT79Yk0RqsZoF_hY_PoT5Jq/pubhtml?</googlespreadsheet>


{| class="wikitable"
| colspan="8" |<big>'''सार्वधातुकप्रकरणम् : अदन्तम्‌ अङ्गम्‌ - - भ्वादिगणः, दिवादिगणः, तुदादिगणः'''</big>
|-
|'''<big>सूत्रम्</big>'''
|<big>'''अनुवृत्ति-सहितसूत्रम्‌'''</big>
|'''<big>भ्वादि गण</big>'''

'''<big>कार्यम्</big>'''
|<big>'''भ्वादि गण निमित्तम्'''</big>
|'''<big>दिवादि गण</big>'''

'''<big>कार्यम्</big>'''
|'''<big>दिवादि गण निमित्तम्</big>'''
|'''<big>तुदादि गण</big>'''

'''<big>कार्यम्</big>'''
|'''<big>तुदादि गण निमित्तम्</big>'''
|-
|तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌
(३.४.११३)
|धातोः परश्च तिङ्‌-शित् प्रत्ययः
सार्वधातुकम्‌ |
|अ/अ/अ
|शप् शित् अस्ति
|अ/अ/अ
|श्यन् शित् अस्ति
|अ/अ/अ
|श शित् अस्ति
|-
|सार्वधातुकार्धधातुकयोः
(७.३.८४)
|इकः अङ्गस्य गुणः
सार्वधातुकार्धधातुकयोः |
|अ/अ/अ
|शप् शित् अतः तिङ्‌शित्‌
सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन

सार्वधातुक सज्ञा
|अ/न
|श्यन् शित् अतः तिङ्‌शित्‌
सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन

सार्वधातुक सज्ञा |

किन्तु श्यन् अपित् -
सार्वधातुकमपित्‌,

क्क्ङिति च - गुण निषेध:
|अ/न
|श शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌
(३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा |


किन्तु श अपित् - सार्वधातुकमपित्‌,

क्क्ङिति च - गुण निषेध:
|-
|पुगन्तलघूपधस्य च (७.३.८६)
|पुगन्तलघूपधस्य च अङ्गस्य इकः
गुणः सार्वधातुकार्धधातुकयोः |
|अ/अ/अ
|शप् शित् अतः तिङ्‌शित्
सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन

सार्वधातुक सज्ञा
|अ/न
|श्यन् शित् अतः तिङ्‌शित्‌
सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन

सार्वधातुक सज्ञा |

किन्तु श्यन् अपित् -
सार्वधातुकमपित्‌,

क्क्ङिति च - गुण निषेध:
|अ/न
|श शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌
(३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा |


किन्तु श अपित् - सार्वधातुकमपित्‌,

क्क्ङिति च - गुण निषेध:
|-
|कर्तरि शप्‌ (३.१.६८)
|धातोः शप्‌ प्रत्ययः परश्च कर्तरि
सार्वधातुके |
|अ/अ/अ
|कर्तर्यर्थे सार्वधातुके प्रत्यये परे
|अ/न
|दिवादिभ्यः श्यन्‌
|अ/न
|तुदादिभ्यः शः
|-
|सार्वधातुकमपित्‌ (१.२.४)
|<nowiki>सार्वधातुकम्‌ अपित्‌ ङित् |</nowiki>
|न
|शप् पित् अस्ति
|अ/अ/अ
|श्यन् अपित् , शित् इत्यस्मात्
तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ इत्यनेन

सार्वधातुकम्
|अ/अ/अ
|श अपित् , शित् इत्यस्मात् तिङ्‌शित्‌
सार्वधातुकम्‌ इत्यनेन सार्वधातुकम्
|-
|क्क्ङिति च (१.१.५)
|<nowiki>क्क्ङिति च इकः गुणवृद्धी न |</nowiki>
|न
|शप् पित् अस्ति
|अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌
|अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌
|-
|दिवादिभ्यः श्यन्‌ (३.१.६९)
|दिवादिभ्यः धातुभ्यः श्यन्‌ प्रत्ययः
परश्च कर्तरि सार्वधातुके |
|न
|
|अ/अ/अ
|
|न
|
|-
|तुदादिभ्यः शः (३.१.७७)
|तुदादिभ्यः धातुभ्यः श प्रत्ययः
परश्च कर्तरि सार्वधातुके |
|न
|
|न
|
|अ/अ/अ
|
|-
| rowspan="2" |अनिदितां हल उपधाया क्ङिति
(६.४.२४)
| rowspan="2" |अनिदितां हलः अङ्गस्य
उपधायाः नः लोपः क्ङिति |
| rowspan="2" |न
|<nowiki>शप् पित् अस्ति | </nowiki>
सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्

नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्
|-
!
|रञ्ज्‌, भ्रंश् - द्वौ धातू
|शे तृम्फादीनां नुम्वाच्यः - इति वार्तिकेन
पुनः नुमागमः आनीयते |
|-
| rowspan="2" |ग्रहि ज्या वयि व्यधि वष्टि विचति
वृश्चति पृच्छति भृज्जतीनां ङिति

च (६.१.१६)
| rowspan="2" |ग्रहि ज्या वयि व्यधि वष्टि विचति
वृश्चति पृच्छति भृज्जतीनां ङिति

किति च सम्प्रसारणम्‌ |
| rowspan="2" |न
|<nowiki>शप् पित् अस्ति | </nowiki>
सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्

नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्
|-
!
|व्यध - धातुः
|व्रश्च्‌, प्रच्छ्‌, भ्रस्ज्‌, व्यच्‌ - चत्वारः धातवः
|-
| rowspan="2" |ॠत इद्‌ धातोः (७.१.१००)
| rowspan="2" |<nowiki>ॠतः धातोः अङ्गस्य इत्‌ |</nowiki>
| rowspan="2" |अ/न
|सार्वधातुकार्धधातुकयोः - इत्यनेन
ॠकारस्य गुणः
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च -
गुण निषेध:
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च -
गुण निषेध:
|-
!
|जॄष्‌, झॄष्‌ - द्वौ धातू
|कॄ, गॄ - द्वौ धातू
|-
| rowspan="2" |हलि च (८.२.७७)
| rowspan="2" |हलि च र्वोः धातोः उपधायाः इकः
दीर्घः |
| rowspan="2" |न
|पुगन्तलघूपधस्य च - इत्यनेन
इकः गुणः,

शप् (अ) - विकरणप्रत्ययः हलि

नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|श्यन् (य) - विकरणप्रत्ययः हलि अस्ति
| rowspan="2" |न
|श (अ) - विकरणप्रत्ययः हलि नास्ति
|-
!
|जॄष्‌, झॄष्‌ - द्वौ धातू > ॠत इद्‌ धातोः >

उरण्‌ रपरः > हलि च


दिवुँ, षिवुँ , स्त्रिवुँ , ष्ठिवुँ > हलि च
|
|-
| rowspan="2" |ओतः श्यनि ( ७.३.७१)
| rowspan="2" |<nowiki>श्यनि ओतः अङ्गस्य लोपः |</nowiki>
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः शप्
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|विकरणप्रत्ययः श्यन्
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः श
|-
!
|दो, शो, छो, षो - चत्वारः धातवः
|
|-
| rowspan="2" |शमामष्टानां दीर्घः श्यनि (७.३.७४)
| rowspan="2" |शमाम्‌ अष्टानाम्‌ अङ्गानां अचः
दीर्घः श्यनि |
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः शप्
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|विकरणप्रत्ययः श्यन्
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः श
|-
!
|शमुँ, तमुँ, दमुँ, श्रमुँ, भ्रमुँ, क्षमूँ,

क्लमुँ, मदीँ - अष्ट धातवः
|
|-
| rowspan="2" |अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ
(६.४.७७)
| rowspan="2" |य्वोः श्नुधातुभ्रुवाम् ‌अङ्गानां
इयङुवङौ अचि |
| rowspan="2" |अ/न
|सार्वधातुकार्धधातुकयोः -
इत्यनेन इकार-उकरयोः गुणः
| rowspan="2" |न
|श्यन् (य) - विकरणप्रत्ययः हलि अस्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|श (अ) - विकरणप्रत्ययः अचि अस्ति
|-
!
|
|रि गतौ, पि गतौ, धि गतौ, क्षि गतौ -

चत्वारः इकारान्तधातवः |


गु, ध्रु, कुङ्‌, णू, धू, षू - षट्‌

उकारान्तधातवः|
|-
| rowspan="2" |रिङ् शयग्लिङ्‌क्षु (७.४.२८)
| rowspan="2" |ऋतः अङ्गस्य रिङ्‌ यि
असार्वधातुके शयग्लिङ्‌क्षु |
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः श, यक् , यि
असार्वधातुक लिङ् नास्ति
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः श, यक् , यि
असार्वधातुक लिङ् नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|विकरणप्रत्ययः श
|-
!
|
|मृङ्‌, पृङ्‌, दृङ्‌, धृङ्‌ - चत्वार: धातवः
|-
| rowspan="2" |दंशसञ्जस्वञ्जां शपि (६.४.२५)
| rowspan="2" |दंशसञ्जस्वञ्जां अङ्गस्य
नलोपः शपि |
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|विकरणप्रत्ययः शप्
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः श्यन्
| rowspan="2" |न
|विकरणप्रत्ययः श
|-
|दंश्‌, सञ्ज्‌, स्वञ्ज्‌ - सर्वे धातवः
|
|
|-
| rowspan="2" |रञ्जेश्च (६.४.२६)
| rowspan="2" |<nowiki>रञ्जेः च अङ्गस्य नलोपः शपि |</nowiki>
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|विकरणप्रत्ययः शप्
| rowspan="2" |अ/अ/न
|विकरणप्रत्ययः श्यन्
| rowspan="2" |अ/अ/न
|विकरणप्रत्ययः श
|-
|रञ्ज् - धातुः
|
|
|-
|कृपो रो लः (८.२.१८)
|<nowiki>कृपः उः कृपः रः लः |</nowiki>
|अ/अ/अ
|कृप् - धातुः
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे
नास्ति
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे
नास्ति
|-
| rowspan="2" |ष्ठिवुक्लमुचमां शिति (७.३.७५)
| rowspan="2" |ष्ठिवुक्लमुचमां अङ्गस्य अचः
दीर्घः शिति |
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|शप् शित् अस्ति
| rowspan="2" |अ/अ/न
|श्यन् शित् अस्ति
सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि

अस्मिन् गणे नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/न
|श शित् अस्ति
सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन्

गणे नास्ति
|-
|ष्ठिव्‌, क्लम्‌, आङः चमु - सर्वे धातवः
|
|
|-
| rowspan="2" |ऊदुपधाया गोहः (६.४.८९)
| rowspan="2" |गोहः अङ्गस्य उपधायाः ऊत्‌
अचि |
(गुह्‌-धातोः उपधायाः दीर्घ-

ऊकारादेशो भवति

गुणहेतावजादौ प्रत्यये परे |)
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|<nowiki>शप् (अ) अचि |</nowiki>
सार्वधातुकम् अतः गुण हेतु: |
| rowspan="2" |न
|<nowiki>श्यन् (य) अचि नास्ति|</nowiki>
सार्वधातुकम् अपित् इति गुणः

निषेधः |
गुह् दिवादिगणे नास्ति |
| rowspan="2" |न
|<nowiki>श (अ) अचि नास्ति|</nowiki>
किन्तु,

सार्वधातुकम् अपित् इति गुणः निषेधः |

गुह् दिवादिगणे नास्ति |
|-
|गुहू - धातुः
|
|
|-
|अक्षोऽन्यतरस्याम्‌ (३.१.७५)
|अक्षः धातोः शप्‌ कर्तरि
सार्वधातुके; अन्यतरस्यां श्नुः |
|अ/अ/अ
|अक्ष्‌ - धातुः
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे
नास्ति
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे
नास्ति
|-
|तनूकरणे तक्षः (३.१.७६)
|तनूकरणे तक्षः धातोः शप्‌ कर्तरि
सार्वधातुके; अन्यतरस्यां श्नुः
|अ/अ/अ
|तक्ष्‌ - धातुः
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे
नास्ति
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे
नास्ति
|-
| rowspan="2" |पा-घ्रा-ध्मा-स्था-म्ना-दाण्‌-दृशि-
अर्ति-सर्ति-शद-सदां,पिब-जिघ्र-

धम-तिष्ठ-मन-यच्छ-पश्य-ऋच्छ-

धौ-शीय-सीदाः (७.३.७८)
| rowspan="2" |पा-घ्रा-ध्मा-स्था-म्ना-दाण्‌-दृशि-
अर्ति-सर्ति-शद-सदां अङ्गस्य

पिब-जिघ्र-धम-तिष्ठ-मन-यच्छ-

पश्य-ऋच्छ-धौ-शीय-

सीदाः शिति |
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|शप् शित् अस्ति
| rowspan="2" |अ/अ/न
|श्यन् शित् अस्ति
सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि

अस्मिन् गणे नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|श शित् अस्ति
|-
|पा, घ्रा, ध्मा, स्था, म्ना, दाण्‌,
दृश्‌, ऋ, सृ, शद्‌, सद्‌ -

सर्वे धातवः
|
|षद्लृ (सद्‌), शद्लृ (शद्‌) - द्वौ धातू
|-
| rowspan="2" |इषुगमियमां छः (७.३.७७)
| rowspan="2" |<nowiki>इषुगमियमाम्‌ अङ्गस्य छः शिति |</nowiki>
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|शप् शित् अस्ति
| rowspan="2" |अ/अ/न
|श्यन् शित् अस्ति
सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि

अस्मिन् गणे नास्ति
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|श शित् अस्ति
|-
|गम्‌, यम्‌ - द्वौ धातू
|
|इष्‌ - धातुः
|-
| rowspan="2" |शे मुचादीनाम् (७.१.५९)
| rowspan="2" |<nowiki>मुचादीनाम् अङ्गस्य नुम्‌ शे |</nowiki>
| rowspan="2" |न
|शप्' परे
| rowspan="2" |न
|श्यन्' परे
| rowspan="2" |अ/अ/अ
|श' परे
|-
!
|
|मुच्‌, सिच्‌, विद्‌, खिद्‌, पिश्‌, कृत्‌, लिप्‌,
लुप्‌ - अष्ट धातवः
|-
|गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्य आयः
(३.१.२८)
|गुपूधूपविच्छपणिपनिभ्यः धातुभ्यः
आयः प्रत्ययः परश्च |
|अ/अ/अ
|गुप्‌, धूप्‌, पण्‌, पन्‌ - धातवः
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि
अस्मिन् गणे नास्ति
|अ/अ/अ
|विच्छ्‌ - धातुः
|-
|वा
भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटि

लषः (३.१.७०)
|भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटि
लषः धातुभ्यः श्यन्‌ प्रत्ययः परश्च

वा कर्तरि सार्वधातुके |
|अ/अ/अ
|भ्राश्‌, भ्लाश्‌, भ्रमु चलने, क्रम्‌,
क्लम्‌, त्रस्‌, लष्‌ - धातवः
|न
|सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि
अस्मिन् गणे नास्ति
|अ/अ/अ
|त्रुट्‌ - धातुः
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| colspan="8" |अ/अ/अ = प्रसक्तिः अस्ति , प्राप्तिः अस्ति, कार्यम् अपि भवति
अ/अ/न = प्रसक्तिः अस्ति , प्राप्तिः अस्ति, कार्यम् नास्ति

अ/अ = प्रसक्तिः अस्ति , प्राप्तिः अस्ति च

अ/न = प्रसक्तिः अस्ति ,प्राप्तिः न

न = प्रसक्तिः नास्ति
|-
|
|
|
|
|
|
|
|'''- भव्या रामस्वामी'''
|-
| colspan="8" |<small>अदन्तम्‌ अङ्गम्‌ - - भ्वादिगणः, दिवादिगणः, तुदादिगणः</small>
|}

Revision as of 06:41, 28 May 2021

09 - अन्ये व्याकरण-सम्बद्ध-विषयाः‎ > ‎12 - छात्रैः विरचितानि करपत्राणि‎ > ‎


Retrieved from "https://worldsanskrit.net/wiki/9---anye-vyAkaraNa-sambaddha-viShayAH/12---ChAtraiH-viracitAni-karapatrANi/sUtra-prasakti-prApti-tulnam?oldid=4879"