9---anye-vyAkaraNa-sambaddha-viShayAH/12---ChAtraiH-viracitAni-karapatrANi/sUtra-prasakti-prApti-tulnam

09 - अन्ये व्याकरण-सम्बद्ध-विषयाः‎ > ‎12 - छात्रैः विरचितानि करपत्राणि‎ > ‎

सार्वधातुकप्रकरणम् : अदन्तम्‌ अङ्गम्‌ - - भ्वादिगणः, दिवादिगणः, तुदादिगणः
सूत्रम्	अनुवृत्ति-सहितसूत्रम्‌	भ्वादि गण कार्यम्	भ्वादि गण निमित्तम्	दिवादि गण कार्यम्	दिवादि गण निमित्तम्	तुदादि गण कार्यम्	तुदादि गण निमित्तम्
तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३)	धातोः परश्च तिङ्‌-शित् प्रत्ययः सार्वधातुकम्‌ |	अ/अ/अ	शप् शित् अस्ति	अ/अ/अ	श्यन् शित् अस्ति	अ/अ/अ	श शित् अस्ति
सार्वधातुकार्धधातुकयोः (७.३.८४)	इकः अङ्गस्य गुणः सार्वधातुकार्धधातुकयोः |	अ/अ/अ	शप् शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा	अ/न	श्यन् शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा | किन्तु श्यन् अपित् - सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च - गुण निषेध:	अ/न	श शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा | किन्तु श अपित् - सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च - गुण निषेध:
पुगन्तलघूपधस्य च (७.३.८६)	पुगन्तलघूपधस्य च अङ्गस्य इकः गुणः सार्वधातुकार्धधातुकयोः |	अ/अ/अ	शप् शित् अतः तिङ्‌शित् सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा	अ/न	श्यन् शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा | किन्तु श्यन् अपित् - सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च - गुण निषेध:	अ/न	श शित् अतः तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ (३.४.११३) इत्यनेन सार्वधातुक सज्ञा | किन्तु श अपित् - सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च - गुण निषेध:
कर्तरि शप्‌ (३.१.६८)	धातोः शप्‌ प्रत्ययः परश्च कर्तरि सार्वधातुके |	अ/अ/अ	कर्तर्यर्थे सार्वधातुके प्रत्यये परे	अ/न	दिवादिभ्यः श्यन्‌	अ/न	तुदादिभ्यः शः
सार्वधातुकमपित्‌ (१.२.४)	सार्वधातुकम्‌ अपित्‌ ङित् |	न	शप् पित् अस्ति	अ/अ/अ	श्यन् अपित् , शित् इत्यस्मात् तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ इत्यनेन सार्वधातुकम्	अ/अ/अ	श अपित् , शित् इत्यस्मात् तिङ्‌शित्‌ सार्वधातुकम्‌ इत्यनेन सार्वधातुकम्
क्क्ङिति च (१.१.५)	क्क्ङिति च इकः गुणवृद्धी न |	न	शप् पित् अस्ति	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌
दिवादिभ्यः श्यन्‌ (३.१.६९)	दिवादिभ्यः धातुभ्यः श्यन्‌ प्रत्ययः परश्च कर्तरि सार्वधातुके |	न		अ/अ/अ		न
तुदादिभ्यः शः (३.१.७७)	तुदादिभ्यः धातुभ्यः श प्रत्ययः परश्च कर्तरि सार्वधातुके |	न		न		अ/अ/अ
अनिदितां हल उपधाया क्ङिति (६.४.२४)	अनिदितां हलः अङ्गस्य उपधायाः नः लोपः क्ङिति |	न	शप् पित् अस्ति | सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत् नास्ति	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्
					रञ्ज्‌, भ्रंश् - द्वौ धातू		शे तृम्फादीनां नुम्वाच्यः - इति वार्तिकेन पुनः नुमागमः आनीयते |
ग्रहि ज्या वयि व्यधि वष्टि विचति वृश्चति पृच्छति भृज्जतीनां ङिति च (६.१.१६)	ग्रहि ज्या वयि व्यधि वष्टि विचति वृश्चति पृच्छति भृज्जतीनां ङिति किति च सम्प्रसारणम्‌ |	न	शप् पित् अस्ति | सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत् नास्ति	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌ इत्यनेन ङिद्वत्
					व्यध - धातुः		व्रश्च्‌, प्रच्छ्‌, भ्रस्ज्‌, व्यच्‌ - चत्वारः धातवः
ॠत इद्‌ धातोः (७.१.१००)	ॠतः धातोः अङ्गस्य इत्‌ |	अ/न	सार्वधातुकार्धधातुकयोः - इत्यनेन ॠकारस्य गुणः	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च - गुण निषेध:	अ/अ/अ	सार्वधातुकमपित्‌, क्क्ङिति च - गुण निषेध:
					जॄष्‌, झॄष्‌ - द्वौ धातू		कॄ, गॄ - द्वौ धातू
हलि च (८.२.७७)	हलि च र्वोः धातोः उपधायाः इकः दीर्घः |	न	पुगन्तलघूपधस्य च - इत्यनेन इकः गुणः, शप् (अ) - विकरणप्रत्ययः हलि नास्ति	अ/अ/अ	श्यन् (य) - विकरणप्रत्ययः हलि अस्ति	न	श (अ) - विकरणप्रत्ययः हलि नास्ति
					जॄष्‌, झॄष्‌ - द्वौ धातू > ॠत इद्‌ धातोः > उरण्‌ रपरः > हलि च दिवुँ, षिवुँ , स्त्रिवुँ , ष्ठिवुँ > हलि च
ओतः श्यनि ( ७.३.७१)	श्यनि ओतः अङ्गस्य लोपः |	न	विकरणप्रत्ययः शप्	अ/अ/अ	विकरणप्रत्ययः श्यन्	न	विकरणप्रत्ययः श
					दो, शो, छो, षो - चत्वारः धातवः
शमामष्टानां दीर्घः श्यनि (७.३.७४)	शमाम्‌ अष्टानाम्‌ अङ्गानां अचः दीर्घः श्यनि |	न	विकरणप्रत्ययः शप्	अ/अ/अ	विकरणप्रत्ययः श्यन्	न	विकरणप्रत्ययः श
					शमुँ, तमुँ, दमुँ, श्रमुँ, भ्रमुँ, क्षमूँ, क्लमुँ, मदीँ - अष्ट धातवः
अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ (६.४.७७)	य्वोः श्नुधातुभ्रुवाम् ‌अङ्गानां इयङुवङौ अचि |	अ/न	सार्वधातुकार्धधातुकयोः - इत्यनेन इकार-उकरयोः गुणः	न	श्यन् (य) - विकरणप्रत्ययः हलि अस्ति	अ/अ/अ	श (अ) - विकरणप्रत्ययः अचि अस्ति
							रि गतौ, पि गतौ, धि गतौ, क्षि गतौ - चत्वारः इकारान्तधातवः | गु, ध्रु, कुङ्‌, णू, धू, षू - षट्‌ उकारान्तधातवः|
रिङ् शयग्लिङ्‌क्षु (७.४.२८)	ऋतः अङ्गस्य रिङ्‌ यि असार्वधातुके शयग्लिङ्‌क्षु |	न	विकरणप्रत्ययः श, यक् , यि असार्वधातुक लिङ् नास्ति	न	विकरणप्रत्ययः श, यक् , यि असार्वधातुक लिङ् नास्ति	अ/अ/अ	विकरणप्रत्ययः श
							मृङ्‌, पृङ्‌, दृङ्‌, धृङ्‌ - चत्वार: धातवः
दंशसञ्जस्वञ्जां शपि (६.४.२५)	दंशसञ्जस्वञ्जां अङ्गस्य नलोपः शपि |	अ/अ/अ	विकरणप्रत्ययः शप्	न	विकरणप्रत्ययः श्यन्	न	विकरणप्रत्ययः श
			दंश्‌, सञ्ज्‌, स्वञ्ज्‌ - सर्वे धातवः
रञ्जेश्च (६.४.२६)	रञ्जेः च अङ्गस्य नलोपः शपि |	अ/अ/अ	विकरणप्रत्ययः शप्	अ/अ/न	विकरणप्रत्ययः श्यन्	अ/अ/न	विकरणप्रत्ययः श
			रञ्ज् - धातुः
कृपो रो लः (८.२.१८)	कृपः उः कृपः रः लः |	अ/अ/अ	कृप् - धातुः	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे नास्ति	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे नास्ति
ष्ठिवुक्लमुचमां शिति (७.३.७५)	ष्ठिवुक्लमुचमां अङ्गस्य अचः दीर्घः शिति |	अ/अ/अ	शप् शित् अस्ति	अ/अ/न	श्यन् शित् अस्ति सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन् गणे नास्ति	अ/अ/न	श शित् अस्ति सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन् गणे नास्ति
			ष्ठिव्‌, क्लम्‌, आङः चमु - सर्वे धातवः
ऊदुपधाया गोहः (६.४.८९)	गोहः अङ्गस्य उपधायाः ऊत्‌ अचि | (गुह्‌-धातोः उपधायाः दीर्घ- ऊकारादेशो भवति गुणहेतावजादौ प्रत्यये परे |)	अ/अ/अ	शप् (अ) अचि | सार्वधातुकम् अतः गुण हेतु: |	न	श्यन् (य) अचि नास्ति| सार्वधातुकम् अपित् इति गुणः निषेधः | गुह् दिवादिगणे नास्ति |	न	श (अ) अचि नास्ति| किन्तु, सार्वधातुकम् अपित् इति गुणः निषेधः | गुह् दिवादिगणे नास्ति |
			गुहू - धातुः
अक्षोऽन्यतरस्याम्‌ (३.१.७५)	अक्षः धातोः शप्‌ कर्तरि सार्वधातुके; अन्यतरस्यां श्नुः |	अ/अ/अ	अक्ष्‌ - धातुः	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे नास्ति	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे नास्ति
तनूकरणे तक्षः (३.१.७६)	तनूकरणे तक्षः धातोः शप्‌ कर्तरि सार्वधातुके; अन्यतरस्यां श्नुः	अ/अ/अ	तक्ष्‌ - धातुः	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे नास्ति	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः अस्मिन् गणे नास्ति
पा-घ्रा-ध्मा-स्था-म्ना-दाण्‌-दृशि- अर्ति-सर्ति-शद-सदां,पिब-जिघ्र- धम-तिष्ठ-मन-यच्छ-पश्य-ऋच्छ- धौ-शीय-सीदाः (७.३.७८)	पा-घ्रा-ध्मा-स्था-म्ना-दाण्‌-दृशि- अर्ति-सर्ति-शद-सदां अङ्गस्य पिब-जिघ्र-धम-तिष्ठ-मन-यच्छ- पश्य-ऋच्छ-धौ-शीय- सीदाः शिति |	अ/अ/अ	शप् शित् अस्ति	अ/अ/न	श्यन् शित् अस्ति सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन् गणे नास्ति	अ/अ/अ	श शित् अस्ति
			पा, घ्रा, ध्मा, स्था, म्ना, दाण्‌, दृश्‌, ऋ, सृ, शद्‌, सद्‌ - सर्वे धातवः				षद्लृ (सद्‌), शद्लृ (शद्‌) - द्वौ धातू
इषुगमियमां छः (७.३.७७)	इषुगमियमाम्‌ अङ्गस्य छः शिति |	अ/अ/अ	शप् शित् अस्ति	अ/अ/न	श्यन् शित् अस्ति सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन् गणे नास्ति	अ/अ/अ	श शित् अस्ति
			गम्‌, यम्‌ - द्वौ धातू				इष्‌ - धातुः
शे मुचादीनाम् (७.१.५९)	मुचादीनाम् अङ्गस्य नुम्‌ शे |	न	शप्' परे	न	श्यन्' परे	अ/अ/अ	श' परे
							मुच्‌, सिच्‌, विद्‌, खिद्‌, पिश्‌, कृत्‌, लिप्‌, लुप्‌ - अष्ट धातवः
गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्य आयः (३.१.२८)	गुपूधूपविच्छपणिपनिभ्यः धातुभ्यः आयः प्रत्ययः परश्च |	अ/अ/अ	गुप्‌, धूप्‌, पण्‌, पन्‌ - धातवः	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन् गणे नास्ति	अ/अ/अ	विच्छ्‌ - धातुः
वा भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटि लषः (३.१.७०)	भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटि लषः धातुभ्यः श्यन्‌ प्रत्ययः परश्च वा कर्तरि सार्वधातुके |	अ/अ/अ	भ्राश्‌, भ्लाश्‌, भ्रमु चलने, क्रम्‌, क्लम्‌, त्रस्‌, लष्‌ - धातवः	न	सूत्रे उल्लिखितः धातुः कोऽपि अस्मिन् गणे नास्ति	अ/अ/अ	त्रुट्‌ - धातुः
अ/अ/अ = प्रसक्तिः अस्ति , प्राप्तिः अस्ति, कार्यम् अपि भवति अ/अ/न = प्रसक्तिः अस्ति , प्राप्तिः अस्ति, कार्यम् नास्ति अ/अ = प्रसक्तिः अस्ति , प्राप्तिः अस्ति च अ/न = प्रसक्तिः अस्ति ,प्राप्तिः न न = प्रसक्तिः नास्ति
							- भव्या रामस्वामी
अदन्तम्‌ अङ्गम्‌ - - भ्वादिगणः, दिवादिगणः, तुदादिगणः