7---ArdhadhAtukaprakaraNam/09---yanganta-dhAtavaH: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
7---ArdhadhAtukaprakaraNam/09---yanganta-dhAtavaH (view source)
Revision as of 04:23, 2 March 2022
, 2 years agono edit summary
No edit summary |
No edit summary |
||
Line 1,297:
<big>प्रश्नः उदेति यत् '''ग्रो यङि''' (८.२.२०) इत्यस्य कार्यं साधयितुं शक्यते द्वित्वाभ्यासकार्यानन्तरं, 'जेगिर् +
<big>अत्र अन्यः प्रश्नः उदेति यत् औपदेशिक-आतिदेशिकधात्वोः विभागः किमर्थं कृतः ? एतादृशं नामकरणं, विभजनञ्च किमर्थम् ? वस्तुतस्तु केवलं द्वयोः स्थलयोः भेदः—(१) व्युत्पत्ति विषये; (२) भावे | (१) बालानां बोधः आवश्यकः यत् औपदेशिकधातुभ्यः द्वादश धातुप्रत्ययानां विधानेन प्रत्ययान्तधातवः निष्पद्यन्ते |</big>
Line 1,303:
<big>(२) '''भावे''' (३.३.१८) इत्यस्य अधिकारे यत्र भावार्थे प्रत्ययाः विधीयन्ते, घञ्-प्रत्ययः सामान्यः, स्त्रियां च क्तिन् | परन्तु प्रत्ययान्तेभ्यः धातुभ्यः घञ्-प्रत्ययः, क्तिन्-प्रत्ययः च न विधीयेते, स्थाने '''अ प्रत्ययात्''' (३.३.१०२) इत्यनेन स्त्रीलिङ्गे अ-प्रत्ययो भवति | अस्मिन् सूत्रे साक्षात् प्रत्ययान्तधातवः उक्ताः | अनुवृत्तिसहितसूत्रम् अस्ति— '''प्रत्ययात् धातोः अः प्रत्ययः परः स्त्रियां भावे अकर्तरि च कारके संज्ञायाम्''' | तदन्तविधिना 'प्रत्ययात् धातोः’ इत्युक्ते प्रत्ययान्तात् धातोः | आहत्य प्रत्ययान्तेभ्यः धातुभ्यः अ-प्रत्ययः विधीयते स्त्रीत्वविशिष्ट-भाव-कर्तृभिन्नकारक-अर्थे | उदाहरणत्वेन भावार्थे जिगीषा (जि-धातुः 'जयति’, जेतुम् इच्छा), चिकीर्षा (कर्तुम् इच्छा), पिपासा, बुभूक्षा | एवं कृत्वा प्रत्ययान्तधातूनां न घञ्-प्रत्ययः न वा क्तिन्-प्रत्ययः भवति | इति प्रायः इदम् एकम् एव सूत्रम् अष्टाध्याय्यां यस्मिन् प्रत्ययान्तधातवः साक्षात् उक्ताः |</big>
<big>(३) लिट्-लकारे धातूनां द्वित्वं भवति इति सामान्यनियमः, किन्तु प्रत्ययान्तधातूनां द्वित्वं न भवति, अपि तु आम्-प्रत्ययः विधीयते '''कास्प्रत्ययादाममन्त्रे लिटि''' (३.
<big>
Line 1,319:
<big>परन्तु अपरया दृष्ट्या, समग्रदृष्ट्या, एकवारं यदा सर्वे धातवः पुरतः स्थापिताः, तदा सर्वे धातवः धातुमात्रम् | धातुसंज्ञा एका एव; यद्यपि धातुसंज्ञाविधातकसूत्रद्वयं, तथापि एकेवारं यदा धातुसंज्ञा आगता, तदा धातुसंज्ञायां भेदो नास्ति | आतिदेशिकधातुभ्यः सार्वधातुकप्रक्रियायां '''कर्तरि शप्''' (३.१.६८) इत्यनेन शप्-विधीयते | भ्वादिगणः तादृशधातुगणः यस्मिन् धातुभ्यः शप् विधीते, अतः आतिदेशिकधातवः भ्वादिगणीयाः एव | यावन्तः 'औपदेशिकधातवः' भ्वादिगणे सन्ति, तेभ्यः
Line 1,331:
<big>एवं सति कथं वा '''ग्रो यङि''' (८.२.२०) इत्यस्य कार्यं साधयितुं शक्यते द्वित्वाभ्यासकार्यानन्तरं, 'जेगिर् +
<big>एवं च द्वित्वाभ्यासकार्यानन्तरं त्रिपाद्यां
<big>पुनः प्रश्नः उदेति यत् अस्तु, '''ग्रो यङि''' (८.२.२०) त्रिपादिसूत्रम् अस्ति; परन्तु सूत्रे निमित्तं तु यङ्-प्रत्ययः अतः इदं सूत्रं तादृशेषु सूत्रेषु स्यात् यत् अनुवृत्त्यर्थं लाघवार्थञ्च त्रिपाद्यां स्थापितम् अस्ति परन्तु वस्तुतः अङ्गकार्यम् | यथा '''अभ्यासे चर्च''' (८.४.५४) अभ्यासकार्यं परन्तु त्रिपाद्यां स्थापितम् अनुवृत्त्यार्थम्
Line 1,347:
<big>अपि च सूत्रस्य क्रमं
|