सम्बन्धषष्ठी शब्दानां प्रयोगः
13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/sambandhaSaSThI zabdAnAM-prayogaH
सम्बन्धषष्ठी शब्दानां प्रयोगः
अवधेयम् ---
सम्बन्धषष्ठी द्वयोः मध्ये किदृष सम्बन्धः इति सूचयति।
यत्र सम्बधः कथनीय भवति तत्र षष्ठी विभक्तिः प्रयूज्यते।
शिवः - कार्तिकेयः । = शिवस्य पुत्रः कार्तिकेयः ।
गणेशः - पार्वती । = गणेशस्य माता पार्वती।
पार्वती -शिवः । = पार्वत्याः पतिः शिवः ।
गङ्गानदी - वाराणशीनगरः । = गङ्गानद्याः तीरे वाराणशीनगरः ।
पुस्तकम् - रामायणम् । = पुस्तकस्य नामः रामायणम्।
भारतम् - पन्तप्रधानः मोदी = भारतस्य पन्तप्रधानं मोदी ।
गृहम् - नामः अवन्तिली । = गृहस्य नामः अवन्तिली ।
विष्णुः - लक्ष्मी = विष्णोः भार्या लक्ष्मी।
रामः - भरतः । = रामस्य भ्रात्रा भरतः।
अभिमन्यु – अर्जुनः। = अभिमन्योः पिता अर्जुनः ।
सम्बन्धषष्ठी शब्दानां प्रयोगः
उदाहरणम् अनुसृत्यः आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं रुपं रिक्तस्थाने लिखतु ---
१. (कृष्णः) कृष्णस्य भगिनी सुभद्रा।
२. (गोदावरी) ----- तीरे नाशिकनगरम् अस्ति।
३. (कुन्ती) ------ पुत्रः कर्णः।
४. (उत्तरा) ----- पति अभिमन्युः।
५. (वीणा) ----- ध्वनिः मधुरम्।
६. (सा) ----- नाम भवानी।
७. ( नदी) ----- जलं नास्ति।
८. (शाटिका) ----- वर्णः रक्तः ।
९. ( श्यामः) ----- अग्रजः रामः ।
१०. (वृक्षः) ----- फलानि मधुराणि।
११. (फलम्) ----- नामः आम्रफलम्।
१२. ( पुस्तकम्) ----- नामः स्वाध्यायदीपिका।
१३. (वैद्या) ----- कार्यं रूग्णसेवा।
१४. (भगिनी)----लेखनी।
१५. (अहम्) ----- कार्यं अध्ययनम्।
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु
उदाहरणम् –
(यमुनानदी) यमुनानद्द्याः तीरे मथुरा अस्ति।
(मथुरा) -------------------- राजा उग्रसेनः ।
(उग्रसेनः) -----------------------पुत्रः कंसः ।
(कंसः) --------------------- भगिनी देवकी ।
(देवकी) ------------- पतिः वसुदेवः, पुत्रः कृष्णः ।
कृष्णः (नन्दगोपः) ---------------- (यशोदा) --------------च पालितपुत्रः अपि।
(कुन्ती) ---------------------- पुत्रः अर्जुनः ।
सः अर्जुनः (कृष्णः) ---------------- (भगिनी) ------------ (सुभद्रा) ------------------------------- पतिः।
(सुभद्रा) ------------------- पुत्रः अभिमन्युः ।
अभिमन्युः (उत्तरा) --------------------पतिः।
(अयोध्या) --------------------- राजा दशरथः ।
(दशरथः) ---------------------- चत्वारः पुत्राः ।
(प्रथमः) ----------------------------- नाम रामः ।
(द्वितीयः) --------------------------- नाम भरतः ।
( तृतीयः) _---------- (चतुर्थः) ---------- च नाम लक्ष्मणः शत्रुघ्नः च ।
रामः (कौसल्या) ---------------------------- पुत्रः ।
भरतः (कैकेयी) -------------------------- पुत्रः ।।
(लक्ष्मणः) -------------- (श्त्रुघ्नः) --------------- च
माता सुमित्रा ।
रामः (रावणः) -----------(कुम्भकर्णः) ------------ च
वधं कृतवान् ।
आवरणे विद्यमानस्य पदस्य उचितं रूपं रिक्ते स्थले लिखतु
वीणा (सुरेशः) ----------------------------- अग्रजा ।
गरिमा (मोहितः) ---------------------------- अनुजा ।
पवनः (सविता) ----------------------------- अग्रजः ।
सुन्दरः (साक्षी) ----------------------------- अनुजः ।
देहली (भारतदेशः) ------------------------- राजधानी ।
चेन्नई (तमिलनाडु राज्यम्) --------------------मुख्य नगरम् ।
पटना (बिहार राज्यम्) -------------------------राजधानी ।
धर्मस्थले (काशी) -----------------------------प्रमुख-स्थानम् ।
पूर्ण काश्मीरः (भारतदेशः) ------------------अभिन्नम् अङ्गम् अस्ति ।