13---bhAShita-saMskRutam/Introductory-Sanskrit-lessons/tumun-pratyayaH: Difference between revisions

<big>माता – पुत्र ! शीघ्रम् आगच्छतु।आगच्छतु । बहिः गच्छावः।गच्छावः ।</big>

<big>पुत्रः -– किं '''कर्तुम्''' अम्ब ?</big>

<big>माता -– आपणं '''गन्तुम्'''।</big>

<big>पुत्रः -– किं '''क्रेतुम्''' ?</big>

<big>माता -– पुस्तकापणे शालापुस्तकानि क्रेतुम्। भवान् अग्रिम वासरेअग्रिमवासरे शालां गच्छति खलु ?</big>

<big>पुत्रः -– किमर्थं शालां गन्तव्यम् अम्ब ?</big>

<big>माता -– पाठं '''पठितुम्'''। भवान् बुद्धिमान् '''भवितुम्''' इच्छति खलु ?</big>

<big>पुत्रः -– आम् अम्ब।अम्ब ।</big>

<big>माता -– देवालयम् अपि गच्छावः।</big>

<big>पुत्रः – अद्य सायङ्काले '''क्रीडितुम्''' आगच्छामि इति शिवः उक्तवान् अम्ब।अम्ब ।</big>

<big>माता – तावत्पर्यन्तं गृहं '''प्रत्यागन्तुं''' शक्नुवः । इदानीम् आगच्छतु।आगच्छतु ।</big>

<big>'''कर्तुम्कर्तुं, गन्तुम्गन्तुं, क्रेतुम्क्रेतुं, पठितुम्पठितुं, भवितुम्भवितुं, प्रार्थितुम्प्रार्थितुं, पातुम्पातुं, खादितुम्खादितुं, क्रीडितुम्क्रीडितुं, प्रत्यागन्तुम्''' इति एतेषु शब्देषु “'''तुमुन्'''” इति प्रत्ययः योजितः अस्ति | एकस्याः क्रियायाः अपेक्षायाम् इच्छायां वा यदि अन्या काचित् क्रिया भवति तर्हि अपेक्षितक्रियायाः प्रदर्शनाय “'''तुमुन्'''” इति प्रत्ययस्य उपयोगः भवति | यथा –</big>

<big>रामः चषकं स्वीकरोति | दुग्धम्दुग्धं पिबति | रामः दुग्धं '''पातुं''' चषकं स्वीकरोति |</big>

<big>अत्र रामस्य दुग्धपाने इच्छा अस्ति | अतः सः चाषक-स्वीकरणरूपंस्वीकरणरूपम् अन्यां क्रियाम् अपि करोति |</big>

<big>“रामः पठितुं शालां गच्छति |” -– एतस्मिन् वाक्ये गच्छति इति क्रिया पठनोद्देशेन अस्ति । अतः पठनम् - उद्धिष्टक्रिया । एवम् उद्दिष्टक्रियायाः “तुमुन्” भवति ।</big>

<big>रामनाथः लेखनम् इच्छति।इच्छति । ———> रामनाथः लेखितुम् इच्छति।इच्छति ।</big>

<big>माला पठनम् इच्छति।इच्छति । ———> माला पठितुम् इच्छति।इच्छति ।</big>

<big>राघवः पानम् इच्छति।इच्छति । ———> राघवः पातुम् इच्छति।इच्छति ।</big>

<big>गीता हसनम् इच्छति।इच्छति । ———> गीता हसितुम् इच्छति।इच्छति ।</big>

<big>रिषभः क्रीडनम् इच्छति।इच्छति । ———> रिषभः क्रीडितुम् इच्छति।इच्छति ।</big>

लता (गानम्) गातुं शक्नोति।शक्नोति ।</big>

<big>राधा ( नर्तनम्) नर्तितुं शक्नोति।शक्नोति ।</big>

<big>बालकः ( धावनम्) धावितुं शक्नोति।शक्नोति ।</big>

<big>धनिकः ( दानम्) दातुं शक्नोति।शक्नोति ।</big>

<big>शिष्यः श्लोकान् (पठनम्) पठितुं शक्नोति।शक्नोति ।</big>

====<big>3) तुमुनान्ततुमुनान्तस्य परिवर्तनम् – अभ्यासः</big>====

<big>उदाहरणम् अनुसॄत्यअनुसृत्य परिवर्तनम् करोतु ---</big>

|<big>पितामही स्नाति; पितामही देवम् अर्चति ।</big>

|<big>माता पाकशालाम्पाकशालां गच्छति। माता ओदनं पचति।</big>

|<big>माला आपणं गच्छति। शाकानीशाकानि आनयति।</big>

|<big>अहं कारयानं चालयामि। कार्य़लयंकार्यलयं गच्छामि।</big>