अनन्तरस्य विधिर्वा प्रतिषेधो वा: Difference between revisions

<big>'''अनन्तरस्य विधिर्वा प्रतिषेधो वा''' इति परिभाषा | अनन्तरस्यैव विधिः वा प्रतिषेधः वा अव्यवहितस्य पूर्वस्यैव भवति न तु व्यवहितस्य पूर्वस्य इति परिभाषार्थः | अस्यां परिभाषायां वा इति शब्दः '''<u>च</u>''' इत्यस्मिन् अर्थे प्रयुक्तः अस्ति इत्यतः एव विधिः निषेधः च द्वयमपि अनन्तरस्य अर्थात् समीपवर्तिनः एव भवति | एवं प्रकारेण अस्यां परिभाषायां समीपवर्तिनः विधानं वा निषेधः क्रियते यतोहि समीपवर्तिनः एव प्रथमोपस्थितिः भवति | यः व्यवहितः भवति तस्य उपस्थितिः विलम्बेन भवति इति स्वभाविकः एव | अतः अनया परिभाषया शीघ्रोपस्थितस्य समीपवर्तिनः एव विधानम् अथवा निषेधः क्रियते | यथा '''वा छन्दसि''' (३.४.८८) इति सूत्रे अपित्त्वस्य एव वैकल्पिकविधानं क्रियते न तु हि इति प्रत्ययस्य |</big>

<big>'''सुडनपुंसकस्य''' ( १.१.४३)  इत्यस्मात् सूत्रात् प्राक् '''शि सर्वनामस्थानम्''' ( १.१.४२) इति सूत्रम् अस्ति | '''शि सर्वनामस्थानम्''' ( १.१.४२) इत्यस्य अर्थः शि' इत्यस्य 'सर्वनामस्थान' इति संज्ञा भवति | '''सुडनपुंसकस्य''' ( १.१.४३) इति सूत्रे अनपुंसकमिति निषेधः उच्यते वा? यदि निषेधः उच्यते चेत्तर्हि शि सर्वनामस्थानं सुडनपुंसकस्य इति चेत् जसि शिप्रतिषेधः स्यात् |</big>

<big>किन्तु अत्र '''सुडनपुंसकस्य''' ( १.१.४३)  इति सूत्रे अनपुंसकमिति प्रसज्यप्रतिषेधः नास्ति अपि तु पर्युदासः अस्ति | प्रसज्यप्रतिषेधः चेत् नपुंसकलिङ्गे सुटःसुडः सर्वनामस्थानं न भवति इत्यर्थः आयाति | अर्थात् प्रतिषेधः उच्यते | पर्युदासः चेत् नपुंसकात्नपुंसकलिङ्गं विहाय अन्यत्र सुटःसुडः सर्वनामस्थानं भवति इत्यर्थः आयाति | अर्थात् पर्युदासे स्वीकृते प्रतिषेधस्य प्राधान्यमेव नास्ति |</big>

<big>'''सुडनपुंसकस्य''' ( १.१.४३)  इति सूत्रे पर्युदासः स्वीक्रियतेएव इतिस्वीकरणीयः कृत्वायतोहि नपुंसकेकुण्डानि नवनानि व्यापारःइत्यादीनि |रूपाणि यदितदैव केनचित्प्राप्नुवः सूत्रेणयदा नपुंसकलिङ्गे सर्वनामस्थानं प्राप्यते तर्हि तेन भविष्यति एव |शि अत्रइत्यस्य '''शि सर्वनामस्थानम्''' ( १.१.४२) इत्यनेन पूर्वेणशि सूत्रेणइति नपुंसकलिङ्गेप्रत्ययस्य सर्वनामस्थानं प्राप्यतेभवति तस्य| प्रतिषेधःशि नइति भवतिप्रत्ययस्य '''अनन्तरस्यसर्वनामस्थानमस्ति विधिर्वाचेदेव भवतिनुमागमः प्रतिषेधोभवितुम् वा`'''अर्हति इतियेन परिभाषयाकुण्डानि, यतोहिवानानि परिभाषायाःइत्यादीनि प्रसक्तिःरूपाणि नास्ति एवप्राप्नुमः | अनन्तरस्मिन्अतः सूत्रेएव प्रतिषेधः'''सुडनपुंसकस्य''' वा( विधिः१.१.४३) उच्यतेइति चेत्सूत्रे एवप्रसज्यप्रतिषेधः परिभाषायाःनिराक्रियते प्रयोगः |</big>